Lichttherapie is een wetenschappelijk onderbouwde behandeling die steeds meer erkenning krijgt voor het aanpakken van psychologische en slaapgerelateerde stoornissen. In dit artikel duiken we diep in de werking, toepassingen en wetenschappelijke basis van lichttherapie.
Wat is de impact van lichttherapie op slaap?
Lichttherapie heeft een invloed op onze biologische klok door blootstelling aan speciaal ontworpen lichtbronnen. Dit kunstlicht, meestal helder wit-blauw met een intensiteit van 9.000-10.000 lux, vermindert de productie van melatonine (het hormoon dat slaperigheid veroorzaakt) en stimuleert serotonine (het gelukshormoon). Dit proces helpt om het slaap-waakritme te resetten, wat kan leiden tot verbeteringen in stemming, energie en slaapkwaliteit.
Het licht komt van een lichtbril of een lightbox die je op een tafel kan plaatsen.
De therapie werkt via verbindingen tussen het netvlies in het oog en specifieke hersengebieden. Gewone binnenverlichting is hiervoor niet voldoende: een standaard tafellamp biedt slechts 300 lux, terwijl kantoorverlichting rond de 500 lux ligt volgens de Europese normen (NBN-EN 12464-1). Daarom worden gespecialiseerde lampen of lichtbrillen gebruikt om het gewenste therapeutische effect te bereiken.
Wanneer is lichttherapie het meest effectief?
Een van de meest bekende toepassingen van lichttherapie is bij seizoensgebonden affectieve stoornis (afgekort SAD), ook wel winterdepressie genoemd.
In Noord-Europa wordt ongeveer 30% van de bevolking jaarlijks getroffen door SAD. In België en Nederland is dat 8%, terwijl 8% mildere symptomen ervaart. Deze aandoening wordt gekenmerkt door depressieve klachten zoals vermoeidheid, somberheid en een verhoogde slaapbehoefte tijdens de donkere wintermaanden.
De oorzaak ligt in een gebrek aan natuurlijk daglicht, wat leidt tot een hormonale onbalans: minder serotonine en meer melatonine. Lichttherapie helpt deze balans te herstellen en wordt beschouwd als een standaardbehandeling voor SAD. Veel gebruikers rapporteren al binnen enkele dagen een verbetering van hun stemming en energieniveau.
Naarmate je dichter bij de evenaar woont, neemt de kans op winterdepressie af. Hoe dichter bij de polen, hoe groter de kans op SAD.
Ook wanneer je gediagnosticeerd bent met Delayed Sleep Phase Disorder (DSPD), of vrij vertaald wanneer je slaapfases verschoven zijn, kan lichttherapie verlichting brengen. Ook nachtwerkers kunnen belang hebben bij het gebruik van lichtbrillen of lichtlampen.
Helpt lichttherapie ook bij andere aandoeningen?
Hoewel lichttherapie vooral bekend is als behandeling voor winterdepressie, heeft onderzoek aangetoond dat het ook effectief kan zijn bij andere aandoeningen:
- Niet-seizoensgebonden depressie: Hoewel het bewijs hier beperkter is, wordt lichttherapie soms overwogen wanneer medicatie niet effectief is of ongewenste bijwerkingen heeft.
- Bipolaire stoornis: Studies tonen aan dat lichttherapie kan helpen bij bipolaire depressie zonder het risico op (hypo)manie te verhogen. Het wordt beschouwd als een derdelijns behandelingsoptie.
- Slaapstoornissen: Lichttherapie kan helpen bij problemen zoals ploegendienststoornis, jetlag en uitgesteld slaapfase-syndroom. Voor nachtwerkers worden slimme lichtbrillen gebruikt om het circadiane ritme te ondersteunen.
- ADHD-gerelateerde slaapproblemen: Bij kinderen met ADHD worden slaapproblemen vaak verergerd door medicatie of gedragskenmerken. Onderzoek suggereert dat lichttherapie kan bijdragen aan een betere slaapkwaliteit en mogelijk zelfs ADHD-symptomen kan verminderen.
- Dermatologische aandoeningen: Dermatologen passen lichttherapie al enkele decennia succesvol toe als behandelmethode bij een verscheidenheid aan huidaandoeningen zoals psoriasis, eczeem, vitiligo en uremische jeuk.
Hoe gebruik je een lichtbril?
We geven je graag enkele praktische tips voor het gebruik van lichttherapie wanneer je een winterdip ervaart en te weinig daglicht je neerslachtig maakt of wanneer je een jetlag hebt. Ook ouderen die wat lastiger in beweging komen en daardoor niet vaak genoeg buiten komen of mensen die werken in een matig verlichte werkomgeving hebben baat bij deze tips:
- Gebruik een lichtbril of lamp gedurende 30 minuten direct na het ontwaken om je biologische klok te activeren.
- Bij activiteiten later op de avond kan, voor die dag, extra gebruik rond 16.00 uur nuttig zijn.
- Combineer ochtendlicht eventueel met het gebruik van oranje brillen die fel licht in de avond blokkeren, zodat de aanmaak van melatonine ’s avonds wordt gestimuleerd.
In klinische settings wordt meestal een gestructureerd protocol gevolgd, bijvoorbeeld dagelijks 45 minuten lichttherapie gedurende één week, vaak in een psychiatrische polikliniek.
Heb je last van een vertraagd slaapfase afwijking, overleg dan altijd met je behandelende slaapspecialist. Maar in dat geval is het best mogelijk dat een lichtbril net wel ’s avonds wordt ingezet om het slaapritme te beïnvloeden.
Werk je in afwisselende dag -en nachtdiensten weet dan wanneer je best licht dempt of net licht versterkt. Gebruik geen lichtbril in de ochtend wanneer je na de nachtdienst wil gaan slapen. Integendeel vermijd fel licht, draag een zonnebril of oranje filterbril om fel licht te weren. Wanneer je alert moet zijn en je de aanmaak van melatonine wil onderdrukken, tijdens je werk, kun je gebruik maken van een lichtbril of lichttherapielamp. Er zijn producten op de markt die met een app zijn verbonden, deze app begeleid je en geeft aan wanneer je de lichttherapie best start en hoe lang.
Is lichttherapie voor iedereen gezond?
Laat ons even beginnen bij het begin, want de oorzaak ligt bij het gebrek aan natuurlijk daglicht gaven we al eerder aan. Je zou ook kunnen vragen is lichttherapie met lichtbrillen of extra lampen voor iedereen nodig? Nee dus! Neem vooral overdag voldoende daglicht binnen, het hoeft niet zonnig te zijn om al veel daglicht te krijgen. De beste lichttherapie is wat vaker naar buiten gaan overdag. En wanneer dat niet voldoende is kun je extra hulpmiddelen zeker overwegen.
Hoewel lichttherapie veelbelovend is wanneer je het correct toepast, zijn er enkele beperkingen:
- Het bewijs voor niet-seizoensgebonden depressie en ADHD-gerelateerde toepassingen is nog in ontwikkeling.
- Bij sommige aandoeningen blijft aanvullend onderzoek nodig om de effectiviteit verder te onderbouwen.
Toch biedt lichttherapie zeker een veilige optie voor veel mensen. Het aantal bijwerkingen die worden gerapporteerd, zijn eerder laag. Naarmate meer studies worden uitgevoerd, kunnen nieuwe toepassingen worden ontdekt en protocollen verder worden verfijnd.
Zeker wanneer je wisselende diensten werkt of wanneer je slaap verstoord is, kun je lichttherapie overwegen. Ook wanneer je wat ouder bent, moeilijker te been en daardoor wat verstoken blijft van daglicht is lichttherapie een goede strategie.
Conclusie – Hoe werkt lichttherapie?
Lichttherapie is een krachtige methode om stemmingsstoornissen en slaapproblemen aan te pakken door de biologische klok opnieuw af te stemmen. Of je nu worstelt met winterdepressie, slaapproblemen of andere gerelateerde aandoeningen, deze therapie biedt een wetenschappelijk onderbouwde oplossing die je eenvoudig in je dagelijkse routine kan integreren. Met de juiste begeleiding kan lichttherapie bijdragen aan een betere stemming, meer energie en gezondere slaapgewoonten.
