Waarom diepe slaap en REM slaap zo belangrijk zijn voor een gezond brein…

We weten allemaal dat slapen goed voor ons is, maar uit een nieuw artikel van The New York Times (25 april 2025) blijkt dat een goede nachtrust niet alleen gaat over kwantiteit of het aantal uren dat je slaapt. Slaapkwaliteit – het soort slaap waardoor je je fris voelt en klaar voor de dag – is cruciaal voor gezonde hersenen.

Niets nieuws onder de zon wanneer je al even meeleest met onze blogs maar toch. Wetenschappers denken dat diepe slaap en REM slaap bijzonder invloedrijk zijn, als het gaat om de gezondheid van de hersenen en het risico op dementie.

Een vorige maand gepubliceerd onderzoek naar mensen met een tekort aan diepe slaap en REM-slaap toonde aan dat de hersenen van de proefpersonen tekenen van atrofie vertoonden op M.R.I.-scans 13 tot 17 jaar nadat de tekortkomingen waren vastgesteld; de atrofie leek op wat je zou vinden in de vroege stadia van de ziekte van Alzheimer.

Bij atrofie zijn de cellen in je hersenen op verschillende plekken beschadigd. Die beschadigde cellen sterven uiteindelijk af. Dat zorgt voor allerlei klachten. Je krijgt bijvoorbeeld moeite met praten, bewegen en ademhalen.

Wat is diepe slaap eigenlijk?

Diepe slaap is die fase waarin je hersengolven vertragen (slow wave sleep) en je lichaam zich volledig ontspant. Deze slaap wordt ook wel nREM fase 3 genoemd. Non-remslaap (non-rapid eye movement slaap, afgekort NREM) is de collectieve benaming van slaapstadia 1 tot en met 3 waarin een geleidelijke vertraging van de hersengolven plaats heeft. De eerste 2 fases maken de overgang tussen wakker zijn naar sluimeren (fase 1) en lichte slaap (fase 2) om tenslotte over te gaan in de derde fase of de diepe slaap.

Iedere slaapfase, de fasen herhalen zich cyclisch meerdere malen per nacht, heb je een aandeel lichte slaap, diepe slaap en REM slaap. Het aandeel lichte slaap is het grootst trouwens. En onderschat ook de kracht hiervan niet! In het begin van de nacht slaap je meer tijd in diepe slaap dan aan het einde van je slaapcycli.

Tijdens de diepe slaap worden botten en spieren opgebouwd en het immuunsysteem wordt versterkt. In deze fase vinden ook leerprocessen en het consolideren van herinneringen plaats. Een ander belangrijk element tijdens deze slaapfase vindt plaats wanneer je hersenen als het ware afvalstoffen wegspoelen, stoffen die zich tijdens de dag hebben opgehoopt.

Onderzoekers noemen dit het “glymfatisch systeem” – een soort schoonmaaksysteem speciaal voor je brein. Wanneer je niet genoeg diepe slaap krijgt, stapelen deze afvalstoffen zich op. Volgens wetenschappers kan dit op lange termijn bijdragen aan hersenziekten zoals Alzheimer.

Waarom is diepe slaap nu extra belangrijk?

Volgens het artikel in de New York Times zijn er steeds meer aanwijzingen dat diepe slaap niet alleen essentieel is om afvalstoffen op te ruimen, maar ook om herinneringen goed op te slaan en ons emotioneel in balans te houden. Tijdens diepe slaap vinden er belangrijke herstelprocessen plaats, zowel fysiek als mentaal. Je immuunsysteem krijgt een boost, je hartslag daalt, je spieren herstellen, en je brein verwerkt ervaringen van de dag.

Kortom: zonder genoeg diepe slaap raken we niet alleen lichamelijk uitgeput, maar brengen we ook onze lange-termijn hersengezondheid in gevaar.

Wat met REM-slaap?

Je hebt misschien gehoord dat REM-slaap of droomslaap – die fase waarin je droomt – ook heel belangrijk is. Dat klopt! REM-slaap helpt vooral bij emotionele verwerking en creativiteit. Maar uit deze nieuwe inzichten blijkt dat, als je prioriteiten moet stellen, diepe slaap de basis is waarop alles rust. Zonder diepe slaap raakt de rest van je slaappatroon ook in de war. 

Slaapwetenschapper Merijn van de Laar legt het bevattelijk uit in een YouTube filmpje dat hij opnam in samenwerking met de Nederlandse Hersenstichting.

Waarom zijn diepe slaap en REM slaap zo belangrijk voor je brein volgens wetenschappers?

Wetenschappers denken dat de twee fasen het risico op dementie op verschillende manieren beïnvloeden.

Als onderdeel van het spoelproces in diepe slaap spoelen je hersenen amyloïde eiwitten weg die een kenmerk zijn van Alzheimer. Jaren van onderbroken diepe slaap en onvolledig spoelen – bekend als glymfatisch falen – zou het begin van dementie kunnen versnellen, zegt Dr. Maiken Nedergaard, een professor neurologie aan de Universiteit van Rochester Medical Center die onderzoek doet naar het glymfatisch systeem.

Wetenschappers begrijpen minder over hoe REM samenhangt met het risico op dementie, zegt Dr. Roneil Malkani, universitair hoofddocent slaapgeneeskunde aan de Feinberg School of Medicine van de Northwestern University.

Uit een onderzoek uit 2017 onder meer dan 300 mensen boven de 60 bleek dat een kortere hoeveelheid nachtelijke REM-slaap en een langere wachttijd tot de REM-fase in elke slaapcyclus beide voorspellers waren voor dementie op latere leeftijd. Dat zou kunnen komen omdat REM “van vitaal belang” is voor het opslaan en verwerken van herinneringen.

Het verlies van die capaciteit verzwakt de verdediging van de hersenen tegen cognitieve achteruitgang.  En atrofie (beschadiging van hersendelen) kan versnellen in delen van de hersenen die niet worden gebruikt, zei Dr. Pase, die meeschreef aan het onderzoek.

Direct effect – Wetenschap, dementie en ouderdom

Het is ook moeilijk om de “kip en ei” relatie tussen slaap en dementie uit te zoeken, en of slecht slapen de definitieve oorzaak is, zegt Dr. Pase in het bewuste artikel. Volwassenen (vooral vrouwen) brengen van nature minder tijd door in diepe en REM-slaap naarmate ze ouder worden. Wetenschappers weten al dat veroudering zelf het risico op dementie verhoogt, maar dementie verslechtert ook de slaap. Het is mogelijk dat de twee processen elkaar “versterken”, zei hij.

Tenslotte wijzen de wetenschappers er op dat zowel stress als te weinig slaap triggers kunnen zijn. Een goede slaap begint overdag is dus een waarheid. Stress is gezond, je wordt er alert van en je gaat beter presteren. Te veel stress daarentegen… neem dus ook tijd om te ontspannen, plezier te maken en te bewegen.

De hoeveelheid slaaptijd die je nodig hebt is persoonlijk. Niet iedereen heeft evenveel slaap nodig. Gemiddeld slapen mensen tussen 6 en 8 uren per nacht. Vooral tijdens vakanties, wanneer je gemakkelijker in balans komt met je natuurlijke bioritme, kun je leren hoeveel slaap je echt nodig hebt.

Conclusie: meer diepe slaap en REM slaap?

Klinkt fantastisch toch? Allemaal aan de diepe slaap en de REM slaap… Echter, weet dat eens je slaapt kan je niet kiezen. Het proces verloopt vanzelf en gelukkig maar! Wanneer je een nachtje minder slaapt, zal je lichaam automatisch meer tijd in diepe slaap doorbrengen.

We vinden het ook belangrijk om je te wijzen op onze visie dat slaap niet maakbaar is. In een tijd van smartwatches, allerhande technologische snufjes en een wereld van allerhande (voeding)supplementen lijkt het alsof je slaap kan boetseren. Een grote vergissing denken wij. Slaap benaderen als een keuze of manipuleerbaar proces kan gevaarlijk zijn en in tegenstelling tot wat je wil, eerder tot slaapproblemen leidt.

Slapen is geen luxe, het is pure noodzaak – vooral als we kijken naar de rol van diepe slaap en REM slaap in onze hersengezondheid. Dankzij dit nieuwe onderzoek bevestigd waarom een goede nachtrust zo waardevol is. Dus geef jezelf toestemming om echt goed te slapen. Je brein (en je toekomstige zelf) zullen je er dankbaar voor zijn.

Bron:
Sneed, Annie. “How Deep Sleep Helps Your Brain Stay Healthy.” The New York Times, 25 april 2025. Link naar artikel