Waarom diepe slaap en remslaap zo belangrijk zijn voor een gezond brein

We weten allemaal dat slapen goed voor ons is, maar uit een nieuw artikel van The New York Times (25 april 2025) blijkt dat een goede nachtrust niet alleen gaat over kwantiteit of het aantal uren dat je slaapt. Slaapkwaliteit – het soort slaap waardoor je je fris en klaar voor de dag voelt – is cruciaal voor gezonde hersenen.

Niets nieuws onder de zon wanneer je al even meeleest met onze blogs, maar toch. Wetenschappers denken dat diepe slaap en remslaap bijzonder invloedrijk zijn voor de gezondheid van de hersenen en het risico op dementie.

Heel recent is er een onderzoek gepubliceerd naar mensen met een tekort aan diepe slaap en remslaap. MRI-scans toonden aan dat de hersenen van de proefpersonen tekenen van atrofie vertoonden en dat wel 13 tot 17 jaar nadat de tekortkomingen waren vastgesteld. De atrofie was vergelijkbaar met de vroege stadia van de ziekte van Alzheimer.

Bij atrofie zijn de cellen in je hersenen op verschillende plaatsen beschadigd. Die beschadigde cellen sterven uiteindelijk af. Dat zorgt voor allerlei klachten. Je krijgt bijvoorbeeld moeite met praten, bewegen en ademhalen.

Wat is diepe slaap eigenlijk?

Diepe slaap is de fase waarin je hersengolven vertragen (slow wave sleep) en je lichaam zich volledig ontspant. Deze slaap wordt ook wel nREM fase 3 genoemd. Non-remslaap (non-rapid eye movement slaap, afgekort NREM) is de collectieve benaming van slaapstadia 1 tot en met 3 waarin een geleidelijke vertraging van de hersengolven optreedt. De eerste 2 fases maken de overgang tussen wakker zijn naar sluimeren (fase 1) en lichte slaap (fase 2) om ten slotte over te gaan in de derde fase of de diepe slaap.

Iedere slaapfase – de fasen herhalen zich cyclisch meerdere malen per nacht – heb je een aandeel lichte slaap, diepe slaap en remslaap. Het aandeel lichte slaap is trouwens het grootst. En onderschat ook de kracht hiervan niet! In het begin van de nacht slaap je meer tijd in diepe slaap dan aan het einde van je slaapcycli.

Tijdens de diepe slaap worden botten en spieren opgebouwd en het immuunsysteem wordt versterkt. In deze fase vinden ook leerprocessen en het consolideren van herinneringen plaats. Ook belangrijk in deze slaapfase is dat je hersenen als het ware afvalstoffen wegspoelen, stoffen die zich tijdens de dag hebben opgehoopt.

Onderzoekers noemen dit het “glymfatisch systeem”, een soort schoonmaaksysteem speciaal voor je brein. Wanneer je niet genoeg diepe slaap krijgt, stapelen deze afvalstoffen zich op. Volgens wetenschappers kan dit op lange termijn bijdragen aan hersenziekten zoals Alzheimer.

Waarom is diepe slaap nu extra belangrijk?

Volgens het artikel in de New York Times zijn er steeds meer aanwijzingen dat diepe slaap niet alleen essentieel is om afvalstoffen op te ruimen, maar ook om herinneringen goed op te slaan en ons emotioneel in balans te houden. Tijdens de diepe slaap vinden er belangrijke herstelprocessen plaats, zowel fysiek als mentaal. Je immuunsysteem krijgt een boost, je hartslag daalt, je spieren herstellen en je brein verwerkt ervaringen van de dag.

Kortom: zonder voldoende diepe slaap raken we niet alleen lichamelijk uitgeput, maar brengen we ook onze hersengezondheid op lange termijn in gevaar.

Wat met remslaap?

Je hebt misschien gehoord dat de remslaap of droomslaap – de fase waarin je droomt – ook heel belangrijk is. Dat klopt! Remslaap helpt vooral bij emotionele verwerking en creativiteit. Maar uit deze nieuwe inzichten blijkt dat, als je prioriteiten moet stellen, diepe slaap de basis is waarop alles rust. Zonder diepe slaap raakt de rest van je slaappatroon ook in de war. 

Slaapwetenschapper Merijn van de Laar legt het begrijpelijk uit in een YouTube filmpje dat hij opnam in samenwerking met de Nederlandse Hersenstichting.

Waarom zijn diepe slaap en remslaap zo belangrijk voor je brein volgens wetenschappers?

Wetenschappers denken dat de twee fasen het risico op dementie op verschillende manieren beïnvloeden.

Tijdens het spoelproces in je diepe slaap spoelen je hersenen amyloïde-eiwitten weg die een kenmerk van Alzheimer zijn. Jaren van onderbroken diepe slaap en onvolledig spoelen – bekend als glymfatisch falen – zou het begin van dementie kunnen versnellen, zo zegt dr. Maiken Nedergaard, professor neurologie aan de Universiteit van Rochester Medical Center die onderzoek doet naar het glymfatisch systeem.

Wetenschappers begrijpen minder over hoe REM samenhangt met het risico op dementie, zegt Dr. Roneil Malkani, universitair hoofddocent slaapgeneeskunde aan de Feinberg School of Medicine van de Northwestern University.

Uit een onderzoek van 2017 onder ruim 300 personen boven de 60 jaar bleek dat een kortere hoeveelheid nachtelijke remslaap en een langere wachttijd tot de remfase in elke slaapcyclus beide voorspellers waren voor dementie op latere leeftijd. Dat zou kunnen komen omdat de remslaap “van vitaal belang” is voor het opslaan en verwerken van herinneringen.

Het verlies van die capaciteit verzwakt de verdediging van de hersenen tegen cognitieve achteruitgang. En atrofie (beschadiging van hersendelen) kan versnellen in delen van de hersenen die niet worden gebruikt, zegt dr. Pase, die meeschreef aan het onderzoek.

Direct verband tussen dementie, ouderdom en slaap

Het is ook moeilijk om de kip-eirelatie tussen slaap en dementie uit te zoeken, en of slecht slapen de definitieve oorzaak is, zegt dr. Pase in het bewuste artikel. Volwassenen (vooral vrouwen) brengen van nature minder tijd door in diepe slaap en remslaap naarmate ze ouder worden. Wetenschappers weten al dat veroudering zelf het risico op dementie verhoogt, maar dementie verslechtert ook de slaap. Het is mogelijk dat de twee processen elkaar versterken.

Ten slotte wijzen de wetenschappers erop dat zowel stress als te weinig slaap triggers kunnen zijn. “Een goede slaap begint overdag” is dus een waarheid. Stress is gezond, je wordt er alert van en je gaat beter presteren. Te veel stress daarentegen … Neem dus ook tijd om te ontspannen, plezier te maken en te bewegen.

De hoeveelheid slaap die je nodig hebt, is persoonlijk. Niet iedereen heeft evenveel slaap nodig. Gemiddeld slapen mensen tussen 6 en 8 uren per nacht. Vooral tijdens vakanties, wanneer je gemakkelijker in balans komt met je natuurlijke bioritme, kan je leren hoeveel slaap je echt nodig hebt.

Conclusie: meer diepe slaap en remslaap?

Klinkt fantastisch toch? Allemaal aan de diepe slaap en de remslaap … Maar helaas, eens je slaapt, kan je niet kiezen. Het proces verloopt vanzelf en gelukkig maar! Wanneer je een nachtje minder slaapt, zal je lichaam automatisch meer tijd in diepe slaap doorbrengen.

We vinden het ook belangrijk om je te wijzen op onze visie dat slaap niet maakbaar is. In een tijd van smartwatches, allerhande technologische snufjes en een wereld van allerhande (voedings)supplementen lijkt het alsof je slaap kan boetseren. Een grote vergissing volgens ons. Slaap benaderen als een keuze of manipuleerbaar proces kan gevaarlijk zijn en kan eerder tot slaapproblemen leiden. En dat is nu precies wat jij niet wilt.

Slapen is geen luxe, het is pure noodzaak. Vooral als we kijken naar de rol van diepe slaap en remslaap voor onze hersengezondheid. Dit nieuwe onderzoek bevestigt waarom een goede nachtrust zo waardevol is. Dus geef jezelf toestemming om echt goed te slapen. Je brein (en je toekomstige zelf) zullen je dankbaar zijn.

Bron:
Sneed, Annie. “How Deep Sleep Helps Your Brain Stay Healthy.” The New York Times, 25 april 2025. Link naar artikel